صفا، عرفات، تولی، مروه، مِن

بَیْنَهُمَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ لَهُ: نَوَیْتَ أَنَّکَ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْخَوْفِ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَمَا سَعَیْتَ وَ لَا مَشَیْتَ وَ لَاتَرَدَّدْتَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهِ».
«پرسید: آیا میان صفا و مروه سعى کردى و بین آن دو گام برداشتى؟ گفت آرى. پرسید: آیا نیت کردى که میان بیم و امید هستى؟ گفت: نه. فرمود: پس نه سعى کرده‏اى نه راه رفته‏اى و نه میان صفا و مروه رفت و آمد کرده‏اى!».
بنابراین، سعی به‌عنوان نماد تولی و تبری در حج، به انسان درس تردد بین خوف و رجا می‌دهد، همان‌گونه که هاجر از سویی خوف عدم دسترسی به آب و نهایتاً از دست رفتن فرزندش حضرت اسماعیل را دارد و از سوی دیگر امید به درگاه الهی در یافتن آب دارد.
5ـ3ـ1ـ3ـ رعایت ادب
سرّ شروع کردن سعی از صفا این است که خداوند در قرآن از صفا آغاز کرده است و نام صفا را در ابتدا بیان نموده است. رسول خدا هنگام سعی از صفا شروع کرد و فرمود:
«أَبْدَأُ بِمَا بَدَأَ اللَّهُ‏- عَزَّ وَ جَلَّ- بِهِ مِنْ إِتْیَانِ الصَّفَا؛ إِنَّ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- یَقُولُ: “إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَهَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ”».
«از جایى آغاز مى‏کنم که خداوند آغاز کرده است، خداوند بزرگ مى‏فرماید: صفا و مروه از شعائر خداست».
آغاز کردن از صفا در واقع رعایت ادب با خداست؛ و رعایت ادب با خدا ثمره محبت به خدا است و حاجی که وجودش سرشار از عشق و محبت خدا است، در سعی خود که با خدای خود ارتباط برقرار می‌کند، رعایت ادب در شروع از صفا را به خدای خود هدیه ‌می‌کند.
6ـ3ـ1ـ3ـ به پا داشتن ذکر خدا
خدا بر آدمی حقی دارد و از این روست که انسان در برابر خداوند مکلف است. یکی از حقوق خدا بر انسان، ذکر و یاد خدا در زندگی است. به پا داشتن ذکر خدا یکی از کارکردهای تولی در حج است، چراکه سعی به‌عنوان عرصه ظهور تولی، اقامه ذکر خدا است. در این باره رسول خدا می‌فرماید:
«انَّما جُعِلَ الطَّوافُ بِالبَیتِ وَ السَّعیُ بَینَ الصَّفا و َالمَروَه وَ رَمیُ الجِمار لاقامَهِ ذِکرِ الله لا لِغَیرِه».
«خداوند طواف و سعى بین صفا و مروه و رمى جمرات را جهت اقامه ذکر و یاد خود قرار داده است، نه براى غیر آن».
7ـ3ـ1ـ3ـ بهره‌مندی از ثواب حج پیاده‌
از جمله کارکردهای سعی به‌عنوان نماد تولی و تبری بهره‌مندی از ثواب حج پیاده است. رسول خدا در حدیثی به مردی از انصار می‌فرماید:
«اذا سَعَیتَ بَینَ الصَّفا وَالمَروَه کانَ لَکَ عِندَ اللهِ اجر مَن حَجَّ ماشیاً مِن بِلاده».
«هرگاه میان صفا و مروه سعى کنى، نزد خداوند پاداش کسى که پیاده از شهر خود به مکه آمده باشد خواهى داشت».
8ـ3ـ1ـ3ـ افزایش مال
یکی از آثار سعی افزایش ثروت و دارائی است. در این باره امام صادق فرمود:
«مَنْ أَرادَ أنْ یَکْثُرَ مالُهُ، فَلْیُطِلِ الوُقُوفَ عَلَى الصّفا وَالْمَرْوَهَ».
«هر کسی که می¬خواهد مال و ثروت او زیاد شود وقوفش بر صفا و مروه طولانی باشد».
4ـ1ـ3ـ کارکرد ارتباطی عرفات
همان‌گونه که بیان شد یکی از عرصه‌های ظهور تولی در حج، وقوف در عرفات است، چه اینکه در عرفات حج‌گزار با خدای خود مشغول راز و نیاز می‌شود و این نماد تولی انسان به خدا است و از طرفی این وقوف نماد تولی به اهل‌بیت است، چراکه این سرزمین جایگاهی است که پیامبران از آدم گرفته تا نبی خاتم و از اوصیای آن حضرت؛ علی بن ابی‌طالب تا مهدی موعود در آنجا حضور داشته و دارند و شیوه دعا کردن و بهره‌برداری از چنین روز ارزشمندی را به دیگران و بخصوص پیروانشان آموخته‌اند. این سرزمین میعادگاه عاشقان و عارفان است و کدام عارفی است که در عرفات، دعای پرمحتوا و زیبای عرفه امام حسین را بخواند و تحت تأثیر ولایت اهل‌بیت قرار نگیرد؟
در روایات اسلامی، برای وقوف در عرفات کارکردهای فراوانی ذکر گردیده است که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد:
1ـ4ـ1ـ3ـ آمرزش گناهان‌ و پذیرش توبه
یکی از مهم‌ترین بهره‌هایی که حج‌گزاران می‌توانند از سفر معنوی حج بگیرند، آمرزش گناهان است. در روز نهم ذیحجه، حاجیان از هر دیاری آمده و در عرفات اجتماع نموده‌اند، با دعا و گریه و راز و نیاز به درگاه بی‌نیاز الهی، پاکی از آلودگی‌های گذشته را طلب می‌کنند.
در روایات، درباره آمرزش گناهان در سرزمین عرفات، به حدّی سخن گفته‌اند که همراه با شنیدن نام عرفه و عرفات، مغفرت و رحمت الهی در ذهن‌ها متجلّی می‌شود. اینک روایاتی را در این زمینه ذکر می‌نمایم:
الف- در روایت آمده است:
«انَّ مِنَ الذُّنوبِ ما لایغُفَرُ الّا بِعَرفهَ وَ الْمشعرِ الْحَرامِ قال الله تعالی: (فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ)».
«گناهان بخشیده نمى‏شوند مگر در عرفات و مشعر الحرام؛ زیرا خداوند فرمود: هنگامی‌که از عرفات کوچ کردید خدا را در مشعرالحرام یاد کنید».
ب- امام صادق در روایتی در فضیلت عرفات و کارکرد وقوف در عرفات می‌فرماید:
«الحاجُّ اذا دَخَلَ مَکَّه وَکَّل اللهُ عَزَّوجَلّ بِهِ مَلَکَین یَحفَظانِ عَلَیهِ طَوافَهُ وَ صَلاتَهُ وَ سَعیَه، فَاذا وَقَفَ بِعَرَفَهَ ضَرَبا عَلی منکَبِهِ الایمَنِ، ثُمَّ قالا: امّا ما مَضی، فَقَد کُفیتَه فَانظُر کَیفَ تَکونُ فیها تَستَقبِل.»
«حاجى و زائر خانه خدا وقتى وارد مکه مى‏شود، خداى عزوجل دو ملک فرشته را موظف مى‏کند که طواف و نماز و سعى او را مراقبت کنند. وقتى به عرفات وارد شد و وقوف کرد، آن دو ملک بر شانه راست او مى‏زنند و به او مى‏گویند: آنچه تاکنون انجام دادى بخشوده شدى. مواظب و مراقب کارهاى آینده‏ات باش».
پ- در سخنی دیگر آن حضرت فرمود:
«اعظَمُ النّاسِ جُرماً مِن اهلِ عَرَفاتٍ الَّذی یَنصَرِفُ مِن عَرَفاتٍ وَ هُوَ یَظُنُّ انَّهُ لَم یُغفَر لَهُ؛ یَعنی الَّذی یَقنَطُ مِن رَحمَهِ اللهِ عَزَّوَجَلّ».
«گناهکارترین اهل عرفات، کسانى هستند که از عرفات، باز مى‏گردند و گمان مى‏کنند که خدا آنان را نبخشیده است؛ یعنى کسانى که از رحمت الهى مأیوس مى‏شوند».
ت ـ همچنین از آن حضرت روایت شده است:
«اذا کانَت عَشیَّهُ عَرَفَه، یَقُولُ اللهُ لِمَلائِکَتِهِ: انظُروا الی عَبدی وَ امائی شُعثاً غُبراً، جاؤنی مِن کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ، لَم یَرَوا رَحمَتی وَ لا عَذابی؛ یَعنی الجنَّهَ وَ النّارَ. اشهِدُکُم مَلائِکَتی انّی قَد غَفَرتُ لَهُم الحاجَّ وَ غَیرَ الحاجِّ، فَلَم یَرَ یَوماً اکثرَ عُتَقاءَ مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَه وَ لَیلَتها»
«هرگاه شام عرفه فرامی‌رسد، خداوند به فرشتگان مى‏فرماید: بندگان مرا، از مرد و زن بنگرید که ژولیده مو و غبارآلود، از هر نقطه دورى، به اینجا آمده‏اند در حالى که هنوز، رحمت و عذاب مرا (یعنى بهشت و جهنم) را ندیده‏اند (ولى این‏گونه راز و نیاز دارند) اى فرشتگان! شما را به گواهى مى‏گیرم که همه آن‌هایی که در اینجا براى حج آمده‏اند و یا اینکه نیامده‏اند مورد آمرزش و مغفرت قرار دادم. هیچ‌وقت، غیر از روز عرفه و شام آن، این‌قدر افراد آمرزیده و آزاد شده از آتش دوزخ دیده نمى‏شود.»
بنابراین یکی از آثار عرفات به‌عنوان تجلی‌گاه تولی و تبری در حج، آمرزش گناهان است.
2ـ4ـ1ـ3ـ مشاهدات ملکوتی